- امتیاز
- نام کتاب حقوق نفت و گاز
- قیمت 5,300,000 ریال
-
شابک
- 978-964-511-590-4
- تعداد صفحات 712
- نوبت چاپ 6
- سال انتشار 1402
- شماره جلد / نوبت ویرایش 1 / 1
در اردیبهشت سال 1389 دانشجویان دکتری حقوق خصوصی در پردیس فارابی دانشگاه تهران تقاضا کردند که در ترم بعدی درس «حقوق نفت» را برای آنها تدریس کنم. «حقوق نفت» یک درس اختیاری در برنامه دروس دکتری حقوق خصوصی بود اما نشنیده بودم که کسی قبلا آن را جایی تدریس کرده باشد. پیشنهاد جالبی بود و من هم از آن استقبال کردم به خصوص از این جهت که تمام مطالب درس حقوق نفت را از قبل آماده داشتم.
وقتی در بهار 1377 پس از فراغت از تحصیل به وطن برگشتم، تصمیم داشتم صرفا یک استاد دانشگاه باشم که فقط کارهای آموزشی و پژوهشی انجام میدهد و بنابراین کار بیرون از دانشگاه مثل وکالت دادگستری مد نظرم نبود. دو سال تحصیلی به طور کامل به تدریس در دانشگاههای متعدد مشغول شدم که در بعضی از ترمهای تعداد واحدهای تدریس از 40 واحد نیز تجاوز میکرد.
از تابستان 1379 در تهران سکونت اختیار کردم و بلافاصله متوجهشدم که حقوق هیأت علمی کفاف زندگی در تهران را نمیدهد و باید برای جبران آن چارهای اندیشد ولی عجالتا «چو دخلت نیست خرج آهستهتر کن». اولین چیزی که در نظر داشتم و با علایق من سازگاری داشت، حق التدریس در تهران بود. تلاشهای ابتدایی این طور مینمود که این راه آنچنان باز نیست و خیلی هم نمیشود روی درآمد حق التدریس حساب باز کرد.
یک ماه پس از استقرار در تهران یکی از مسئولان وقت سازمان هواپیمایی کشوری تماس گرفتند که برای قراردادهای بينالمللی به خدمات مشاوره اینجانب نیاز دارند. من با کمال میل قبول کردم و این آغازی شد که بتوانم در مسائل عملی قراردادهای بینالمللی ورود پیدا کنم.
چند ماه بعد، از طریق یکی از مسئولان حقوقی وقت شرکت ملی نفت پیشنهادی مبنی بر همکاری با ایشان در بخش قراردادهای بیع متقابل دریافت کردم. پیشنهاد جالبی بود به خصوص که سابقه تحصیلات اینجانب در زمینه حقوق تجارت بينالملل و موضوع رساله دکتری در مورد قراردادهای تجارت متقابل و از جمله بیع متقابل بود. ورود به مسائل عملی بیع متقابل میتوانست دانش و تجربه من را در این بخش تکمیل کند و از این جهت جذابیت فراوانی داشت.
فرصت به دست آمده غنیمتی بود که بتوانم در قراردادهای نفتی تمرکز پیدا کنم. با ولع فراوان موضوعات و مطالب را پیگری میکردم. وقتی تواناییها و تسلط مذاکرهکنندگان از شرکتهای نفتی بينالمللی مثل شل، توتال و انی را میدیدم، احساس میکردم که به رغم داشتن مدرک دکتری در این قراردادها هنوز خیلی چیزها هست که باید یاد بگیرم.
هرچند تمرکز اصلی کار روی قراردادهای بیع متقابل بود، اما هرگز خود را آن محدود نکردم. با افزایش دانش و تجربه از قراردادهای بیع متقابل، سایر قراردادهای نفتی را مطالعه میکردم و تمایزات و تفاوتهای آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار میدادم. قراردادهای مشارکت در تولید و قراردادهای خدماتی در سایر کشورها خیلی جذاب بود.
تجارب عملی کم کم در نوشتههایم ظاهر شد. کتاب «ساخت، بهرهبرداری و واگذاری (بیاوتی)» اولین تجربه در این مسیر بود. کتاب دوم «حقوق تجارت بينالملل» است که توفیق زیادی در تلفیق مسائل علمی و تجارب عملی پیدا کرد و مورد استقبال زیادی قرارگرفت. کار بعدی «داوری تجاری بينالمللی» نیز با همین نگاه نوشته شد و این اثر نیز به سرعت به چاپ سوم رسید.[1]
نوشتن در مورد مسائل حقوق نفت و گاز سختتر بود و احتیاط بیشتری را تقاضا میکرد. بنابراین کار در این زمینه را با نوشتن مقالات شروع کردم. سپس مباحثی از حقوق نفت و گاز را در کنفرانسها و نشستها به خصوص در سطح صنعت نفت ارائه کردم. به تدریج مطالب زیادی در زمینه حقوق نفت و گاز آماده شد و اسلایدهای فراوانی برای ارائه تنظیم گردید، بهطوری که وقتی دانشجویان تقاضای تدریس حقوق نفت را مطرح کردند، تمام مطالب کلاسها و اسلایدهای آن آماده بود.
راهاندازی رشتههای مدیریت قراردادهای نفتی در مقطع دکتری و حقوق نفت و گاز در مقطع ارشد و دکتری در چند سال گذشته، ضرورت انتشار کتابی جامع در مورد حقوق نفت و گاز را دو چندان کرد. تشویق دانشجویان و تقاضاهای رو به تزاید آنها برای نگارش چنین کتابی باعث شد که از سه سال پیش نوشتن حقوق نفت و گاز را به طور جدی دنبال کنم. علاوه بر پژوهشهای قبلی، صدها کتاب، مقاله، قرارداد، گزارش، قانون و آییننامه به این منظور بررسی شد و تا حد ممکن تمام منابع مرتبط مورد بررسی قرارگرفت.
در این کتاب سعی شده است که مسائل حقوق نفت و گاز به نثری ساده و روان ولی در عین حال مستحکم و قوی در اختیار عموم قرار گیرد. هرچند این کتاب برای دانشجویان حقوق، مدیریت، اقتصاد و نفت تدوین شده است، ولی مطالب آن برای کل صنعت نفت و کلیه مسئولان و دست اندرکاران که به نحوی در سیاستگذاری در نفت یا اجرای آن سیاستها دخیلاند، قابل استفاده است.[2]
نگارش این اثر، با این حجم و کیفیت در ابتدا امر محالی مینمود، ولی به توفیق الهی و دعای خیر مادر، همسر، فرزندان و سایر عزیزانم، این امر امروز محقق شده است و باور دارم که اگر نبود دعای خیر دانشجویان این کار یا اصلا شروع نمیشد یا در میانه راه رها میگشت. این کتاب مرهون همکاری و ایثار خانواده من به خصوص همسر عزیزم است که با سعه صدر و گذشت به من اجازه دادند تا در طول این سالها ساعات زیادی از وقت مخصوص خانواده را به نوشتن این کتاب اختصاص دهم.
[1]- برای اطلاع بیشتر از کتابها و مقالات چاپ شده به سایت شخصی اینجانب به نشانی زیر مراجعه شود: http://dr.shiravi.com
[2]- مطالب این کتاب نتیجه تحقیقات و پژوهشهای اینجانب است که نظریات شخصی و نه سازمانی نویسنده را منعکس میکند و به هیچ عنوان نشان دهنده دیدگاه وزارت نفت و یا شرکتهای تابعه از جمله شرکت ملی نفت ایران یا سایر دستگاههای اجرایی، نهادها و ارگانها نیست.
گفتار اول: تشکیل نفت و گاز. 12
گفتار دوم: ترکیبات و ناخالصیهای نفت... 20
گفتار سوم: فرآوردهای اصلی نفت و گاز. 24
گفتار اول: عملیات بالادستی نفت و گاز. 33
گفتار دوم: عملیات پاییندستی نفت و گاز. 62
ﻫ) پايانههای صادراتی نفتی.. 69
فصل سوم: مفاهیم، قلمرو و ماهیت حقوق نفت... 71
گفتار اول: مفهوم حقوق نفت... 73
1. حقوق نفت رشته مستقل حقوقی.. 76
2. بینالمللی بودن حقوق نفت... 80
3. بالادستی بودن حقوق نفت... 83
گفتار دوم: حقوق نفت و سایر رشتههای حقوقی.. 85
الف) حقوق نفت و حقوق قراردادها 86
ب) حقوق نفت و حقوق اقتصادی.. 88
ج) حقوق نفت و حقوق بينالملل عمومی.. 90
ﻫ) حقوق نفت و حقوق تجارت بينالملل.. 95
گفتار سوم: منابع حقوق نفت... 96
ب) قوانين ملی مرتبط با نفت... 98
ﻫ) رويههای نفتی بينالمللی.. 103
فصل چهارم: پیشینه حقوق نفت در ایران.. 107
گفتار اول: از امتیازنامه دارسی تا ملی شدن صنعت نفت... 109
گفتار دوم: از ملی شدن صنعت نفت تا پیروزی انقلاب اسلامی.. 122
ب) انعقاد قرارداد کنسرسيوم. 126
1. نوع و مفاد قراردادهای نفتی.. 136
2. چگونگی واگذاری قراردادهای نفتی.. 141
3. نظام مالی قراردادهای نفتی.. 142
1. تأکید بر ملی شدن صنعت نفت... 144
2. ممنوعیت ترتیبات مشارکتی و تجویز قراردادهای پیمانکاری.. 145
3. تشکیل شرکت ایرانی برای اجرای قرارداد. 145
4. حذف مرحله بهرهبرداری از شمول قراردادها 146
5. استفاده از کالاها و خدمات داخلی.. 146
6. رعایت الزامات زیست محیطی.. 147
7. جبران هزینهها و حق الزحمه پیمانکار. 147
8. قانون حاکم و حل و فصل اختلافات... 148
گفتار سوم: از پیروزی انقلاب اسلامی تا عصر حاضر. 149
فصل پنجم: مالکیت منابع نفت... 151
گفتار اول: مالکیت خصوصی بر منابع نفتی.. 152
ب) مالکيت عمومی يا دولتی.. 156
گفتار دوم: مالکيت منابع نفت در فقه اماميه. 158
الف) منابع نفت به عنوان معادن ظاهری.. 159
ب) منابع نفت به عنوان معادن باطنی.. 160
1. معادن باطنی بخشی از مشترکات عمومی.. 160
2. معادن باطنی بخشی از انفال. 162
3. معادن باطنی تابع مالکیت زمین.. 164
گفتار سوم: مالکيت منابع نفت در حقوق موضوعه ايران.. 166
الف) مالکیت منابع نفت قبل از انقلاب اسلامی.. 166
ب) مالکیت منابع نفت بعد از انقلاب اسلامی.. 170
فصل ششم: حاکمیت ملی بر منابع نفت... 179
گفتار اول: شکلگیری اصل حاکمیت ملی بر منابع طبیعی.. 180
گفتار دوم: اصل حاکمیت بر منابع طبیعی به عنوان ضابطه حقوق بینالملل.. 187
گفتار سوم: تعهدات ناشی از اصل حاکمیت بر منابع طبیعی.. 190
الف) تعهد به پرداخت غرامت... 190
گفتار چهارم: اصل حاکمیت بر منابع طبیعی و تعهدات قراردادی.. 198
الف) اصل حاکمیت بر منابع طبیعی و اصل لزوم قراردادها 198
ب) اصل حاکمیت بر منابع طبیعی و شرط ثبات در قراردادها 202
گفتار پنجم: اصل حاکمیت بر منابع طبیعی و معاهدات سرمایهگذاری.. 206
الف) معاهدات دوجانبه سرمایهگذاری.. 209
ب) ایجاد عرف بينالمللی جدید.. 216
فصل هفتم: حاکمیت ملی بر منابع نفت دریایی.. 219
گفتار اول: حق حاکمیت بر منابع نفت موجود در مناطق دریایی.. 220
د) منطقه انحصاری اقتصادی.. 226
گفتار دوم: تزاحم حقوق کشورهای همسایه در مناطق دریایی.. 236
الف) دیدگاه حقوق بینالملل.. 236
ب) وضعیت مناطق دریایی ایران در خلیج فارس و دریای عمان.. 242
ب) وضعیت مناطق دریایی ایران در دریای خزر. 256
1. رژیم حقوقی حاکم بر دریای خزر قبل از فروپاشی شوروی.. 258
2. توصیف دریای خزر به عنوان دریای بسته، نیمه بسته یا دریاچه. 261
3. تقسیم منابع نفت و گاز بین کشورهای ساحلی.. 263
فصل هشتم: حاکمیت ملی بر میادین مشترک نفت و گاز. 267
گفتار اول: بهرهبرداری از میادین مشترک در معاهدات بینالمللی.. 270
الف) تعهد به همکاری در بهرهبرداری.. 272
ب) بهرهبرداری توسط یکی از دو کشور. 273
ج) بهرهبرداری از طریق قراردادهای توسعه مشترک.... 274
د) محول نمودن بهرهبرداری به یک نهاد مشترک.... 275
گفتار دوم: بهرهبرداری از میادین مشترک در حقوق بینالملل.. 279
الف) بهرهبرداری از مخازن مشترک در اسناد بینالمللی.. 280
ب) رویه قضایی بینالمللی.. 282
1. دعاوی راجع به فلات قاره دریای شمال. 282
2. اختلاف بین ایسلند و نروژ. 283
3. اختلاف بین تونس و لیبی.. 283
4. اختلاف بین اریتره و یمن.. 284
گفتار سوم: بهرهبرداری از میادین مشترک در حقوق ایران.. 287
ج) سایر تعهدات بینالمللی.. 295
فصل نهم: نفت، سرمایهگذاری و بخش خصوصی.. 298
گفتار اول: سرمایهگذاری بخش خصوصی در عملیات نفتی.. 302
ب) قانون اجرای سیاستهای کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی.. 308
د) قانون تشویق و حمایت سرمایهگذاری خارجی.. 315
ﻫ) سایر قوانین و مقررات... 318
گفتار دوم: قراردادهای نفتی بینالمللی.. 323
الف) قراردادهای نفتی مجاز. 324
2. قانون اجرای سیاستهای کلی اصل 44. 326
3. قانون مربوط به طرحهای نفتی دریای خزر. 327
4. قانون برنامه پنجم توسعه. 327
5. قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت... 331
6. قانون بودجه سال 1393 کل کشور. 335
ب) شرایط قانونی قراردادهای نفتی.. 336
1. عدم انتقال مالکیت و مدیریت به اشخاص خصوصی.. 337
2. بازپرداخت اصل و فرع از عواید حاصل از اجرای قرارداد. 337
3. تحمل ریسک اقتصادی قرارداد توسط پیمانکار. 339
4. عدم تضمین بانکها و مؤسسات دولتی.. 340
5. تعیین نرخ بازگشت سرمایه متناسب هر میدان. 341
6. رعایت حداقل سهم ایرانی.. 341
7. رعایت الزامات زیست محیطی.. 343
9. تقبل ریسک عدم اکتشاف... 345
10. مدت دار بودن مجوز اکتشاف و امکان تمدید برای یکبار. 345
ج) فرآیند تهیه و تأیید قراردادهای نفتی.. 346
فصل دهم: انواع قراردادهای نفتی.. 353
گفتار اول: قراردادهای بالادستی.. 354
الف) قراردادهای اصلی بالادستی.. 356
2. مشارکت در سرمایهگذاری.. 362
ب) قراردادهای همکاری بالادستی.. 369
1. قراردادهای شرکت در مناقصه مشترک.... 370
2. سرمایهگذاری مشترک/ بهرهبرداری مشترک/ شرکتنامه. 372
3. قراردادهای توسعه یکپارچه. 376
ج) قراردادهای تأمین مالی بالاستی.. 378
2. تبدیل دارایی به اوراق بهادار. 384
د) قراردادهای فرعی بالاستی.. 387
گفتار دوم: قراردادهای پاییندستی.. 389
الف) قراردادهای مشتمل بر فعالیت واحد.. 390
1. قراردادهای خدمات مشاوره (E) 390
2. قراردادهای خرید کالا و سفارش تجهیزات (P) 393
3. قراردادهای پیمانکاری (C) 395
ب) قراردادهای مشتمل بر فعالیتهای متعدد. 398
1. قراردادهای مهندسی و تأمین کالا (EP) 399
2. قراردادهای مهندسی و ساخت (EC) 400
3. قراردادهای تأمین کالا و ساخت (PC) 400
4. قراردادهای مهندسی، تأمین کالا و ساخت (EPC)/ طرح و ساخت (ED) 401
5. قراردادهای مهندسی، تأمین کالا و مدیریت ساخت (EPCM) 404
6. قراردادهای مهندسی، تأمین کالا، ساخت و تأمین مالی (EPCF) 405
7. قراردادهای ساخت، بهرهبرداری و واگذاری (BOT) 406
8. قراردادهای بیع متقابل (BUYBACK) 407
گفتار سوم: قراردادهای تجارت نفت و گاز. 408
الف) قراردادهای خرید و فروش نفت خام. 408
ب) قراردادهای خرید و فروش گاز. 410
ج) قراردادهای سواپ نفت و گاز. 412
فصل يازدهم: نظام مالی و مالیاتی قراردادهای نفتی.. 414
گفتار اول: انواع نظامهای مالی و مالیاتی.. 415
2. مدل بهرهمالکانه و مالیات... 416
3. مدل بهرهمالکانه و مالیات تصاعدی.. 418
ب) مشارکت در سرمایهگذاری.. 419
1. قراردادهای پیمانکاری دهه 1350 ایران. 426
2. قراردادهای خدمات عراق.. 431
3. قراردادهای بیع متقابل.. 434
گفتار دوم: طراحی نظام مالی و مالیاتی مناسب... 440
فصل دوازدهم: روابط طرفین قراردادهای نفتی.. 446
گفتار دوم: مرحله اکتشاف... 450
1. حداقل میزان سرمایهگذاری.. 451
2. محدودیت در تمدید مدت اکتشاف... 451
2. اختلاف در تجاری بودن میدان. 456
ج) استراتژی انجام قراردادها 460
د) فازبندی و تولید زودهنگام. 460
گفتار چهارم: نظارت و کنترل کارفرما 462
ب) سهیم شدن کارفرما در قرارداد. 463
د) تصویب برنامههای عملیاتی، کاری و بودجه. 467
ﻫ) نظارت بر واگذاری قراردادهای فرعی.. 469
ج) فعالیتهای ازدیاد و بهبود تولید.. 478
د) مرحله تولید در بیع متقابل.. 479
فصل سيزدهم: شروط حقوقی قراردادهای نفتی.. 482
گفتار دوم: الزامات داخلی.. 488
گفتار سوم: انتقال قرارداد. 492
گفتار چهارم: شرط ثبات قرارداد. 495
گفتار پنجم: حفظ محرمانگی.. 497
گفتار هفتم: قانون حاکم و حل و فصل اختلافات... 506
فصل چهاردهم: نفت و سازمانهای بينالمللی 511
الف) شرایط عضویت در سازمان و کشورهای عضو. 514
گفتار دوم: آژانس بینالمللی انرژی.. 527
الف) اهداف و مأموریتهای آژانس.... 528
4. ایجاد سامانه اطلاعات انرژی.. 531
5. تلفیق سیاستهای انرژی و محیط زیست... 532
ب) ساختار سازمانی آژانس.... 533
گفتار سوم: سازمان تجارت جهانی.. 537
الف) نفت و سازمان تجارت جهانی.. 539
ب) اوپک و سازمان تجارت جهانی.. 541
گفتار چهارم: پیمان منشور انرژی.. 544
الف) تشویق و حمایت از سرمایهگذاری خارجی در حوزه انرژی.. 547
ب) تجارت آزاد کالاها و محصولات انرژی.. 549
ﻫ) حق حاکمیت بر منابع طبیعی، قراردادهای نفتی و پیمان منشور انرژی.. 556
گفتار پنجم: سایر ترتیبات بینالمللی.. 557
الف) مجمع بينالمللی انرژی.. 558
ب) مجمع کشورهای صادرکننده گاز. 559
فصل پانزدهم: نفت و ضوابط حفظ محیط زیست... 562
گفتار اول: عملیات نفتی و رعایت ضوابط زیست محیطی.. 564
الف) رعایت ضوابط زیست محیطی در قراردادهای نفتی.. 566
ب) رعایت ضوابط زیست محیطی در مقررات ایران.. 570
1. مفهوم آلودگی محیط زیست... 572
2. لزوم رعایت ضوابط زیست محیطی در فعالیتهای نفتی.. 573
3. ارزیابی پیامدهای زیست محیطی.. 574
4. جلوگیری از آلودگی خاک.... 577
5. جلوگیری از آلودگی آب شرب و آبهای زیر زمینی.. 578
7. مقابله با سوانح زیست محیطی.. 580
گفتار دوم: آلودگیهای نفتی دریایی.. 581
1. کنوانسیون بینالمللی جلوگیری از آلودگی نفتی دریا 583
2. کنوانسیون بینالمللی مسئولیت ناشی از خسارات آلودگی نفتی.. 583
3. کنوانسیون بینالمللی تأسيس صندوق بينالمللي جبران خسارت آلودگي نفتي.. 586
4. کنوانسیون جلوگیری از آلودگی دریایی ناشی از دفع مواد زاید و دیگر مواد. 588
5. کنوانسیون بینالمللی جلوگیری از آلودگی ناشی از کشتیها 588
6. کنوانسیون بینالمللی آمادگی، مقابله و همکاری در برابر آلودگی نفتی.. 590
7. کنوانسیون بینالمللی مسئولیت مدنی برای خسارت آلودگی نفت سوخت کشتی.. 590
ب) ضوابط منطقهای (خلیج فارس و دریای خزر). 591
1. خلیج فارس و دریای عمان. 591
گفتار سوم: تغییرات آب و هوا 596
الف) كنوانسيون چارچوب تغييرات آب و هوا 597
فصل شانزدهم: نفت و حل و فصل اختلافات... 608
گفتار اول: ترتیبات قراردادی.. 609
الف) شروط تكميل كننده قرارداد. 610
گفتار دوم: روشهای جايگزين.. 616
3. شرط داوری در قراردادهای نفتی و اصل 139 قانون اساسی.. 641
4. شرط داوری و موافقتنامههای دو جانبه و چند جانبه سرمایهگذاری خارجی.. 647
5. شرط داوری در قراردادهای نفتی پس از انقلاب اسلامی.. 650
2. تعيين دادگاه توسط طرفين.. 655
3. اجراي آرای دادگاههاي خارجي.. 657
د) پروندههای بينالمللی.. 678
نظری ثبت نشده