فهرست مطالب

 

پیشگفتار. 17

مقدمه. 19

 

بخش اوّل ـ کلیات (مفاهیم اصلی، مصادیق، مبانی و منابع حقوق بشر)

فصل اوّل: مفهوم حقوق بشر و مصادیق آن. 42

مبحث اوّل: تعریف حقوق بشر و مفهوم آن. 42

گفتار اوّل ـ تعریف حقوق بشر. 42

الف ـ تعریف حقوق بشر از دیدگاه اندیشمندان داخلی.. 42

ب ـ تعریف حقوق بشر از دیدگاه اندیشمندان خارجی.. 47

گفتار دوم ـ ارکان و عناصر تعریف حقوق بشر. 50

مبحث دوم ـ مصادیق حقوق بشر. 55

گفتار اول ـ حقوق مدنی و سیاسی.. 60

1ـ حق زندگی و اختیار تن.. 60

1ـ1ـ حق زندگی.. 60

1ـ2ـ اختیار تن.. 62

2ـ مصونیّت یا امنیّت فردی.. 73

2ـ1ـ آزادی رفت و آمد و اختیار مسکن.. 74

2ـ2ـ مصونیّت خانه و مسکن.. 77

2ـ3ـ آزادی در زندگی خصوصی.. 78

2ـ4ـ مصونیّت مکاتبات و مکالمات و اسرار شخصی.. 80

3ـ حق اجرای عدالت و امنیّت قضائی.. 82

3ـ1ـ قابل دسترسی بودن دادگاه صالح برای دادخواهی.. 83

3ـ2ـ استقلال قضائی.. 84

3ـ3ـ اصل برائت... 85

3ـ4ـ حقّ برخورداری از دادرسی منصفانه (محاکمه‌ی عادلانه) 88

4ـ آزادی‌های فکری.. 100

4ـ1ـ آزادی عقیده 101

الف ـ آزادی عقیده و منع تفتیش عقاید. 104

ب ـ آزادی اقلیّت‌های دینی و مذهبی.. 114

5ـ حقّ تعیین سرنوشت (آزادی سیاسی) 121

گفتار دوم ـ حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی.. 126

1ـ حقوق اقتصادی.. 128

1ـ1ـ حقّ داشتن حداقل رفاه و امکانات.. 128

1ـ2ـ آزادی کسب و کار 131

1ـ3ـ حقّ مالکیّت... 133

2ـ حقوق اجتماعی.. 135

3ـ حقوق فرهنگی.. 137

گفتار سوم ـ حقوق همبستگی (نسل سوّم حقوق بشر) 140

1ـ حقّ تعیین سرنوشت (حقّ خودمختاری) 142

2ـ حقّ صلح. 144

3ـ حق توسعه 149

4ـ حقّ داشتن محیط زیست سالم. 150

5ـ حقّ بر میراث مشترک بشریّت... 152

فصل دوّم: مبانی حقوق بشر. 154

مبحث اوّل: مبانی فلسفی.. 155

گفتار اول ـ نظریه حقوق طبیعی.. 155

گفتار دوم ـ حقوق بشر و ایده‌ی قرارداد محوری.. 157

گفتار سوم ـ لیبرالیسم. 160

1ـ لیبرالیسم فردگرا 161

2ـ لیبرالیسم جمع گرا 161

3ـ لیبرالیسم مذهبی.. 161

گفتار چهارم ـ اومانیسم (انسان‌گرایی ـ Humanism) 162

مبحث دوّم: مبانی حقوقی.. 166

گفتار اول ـ مفهوم حقّ.. 166

گفتار دوم ـ حقوق موضوعه. 168

مبحث سوم: مبانی دینی.. 173

گفتار اول ـ حقوق بشر در دین یهود 175

گفتار دوم ـ حقوق بشر در مسیحیت... 176

گفتار سوم ـ حقوق بشر در آیین زرتشت... 177

1ـ آزادی اندیشه 178

2ـ آزادی در گزینش دین.. 178

3ـ آزادی گفتار 178

4ـ آزادی و بزرگداشت زنان. 179

5ـ آزادی مسکن، همراه با آرامش زندگی.. 179

6ـ آزادی در رفت و آمد. 179

7ـ گرامیداشت حقوق جانوران. 179

8 ـ امنیت برای همگان. 179

گفتار چهارم ـ حقوق بشر در اسلام 180

1ـ خدا محوری.. 180

2ـ حقّ الهی و کرامت انسان. 181

3ـ برابری و مساوات.. 183

4ـ آزادی.. 185

3ـ1ـ آزادی عقیده 186

3ـ2ـ آزادی بیان. 186

3ـ3ـ آزادی سیاسی.. 187

فصل سوم: منابع حقوق بشر. 189

مبحث اوّل: معاهدات حقوق بشری.. 190

گفتار اول ـ ماهیّت متفاوت معاهدات حقوق بشری.. 191

گفتار دوم ـ طبقه بندی معاهدات حقوق بشری.. 194

1ـ معاهدات بین‌المللی حقوق بشری.. 194

2ـ معاهدات منطقه‌ای حقوق بشری.. 195

3ـ معاهدات حقوق بشری عام 196

4ـ معاهدات حقوق بشری خاص.... 198

5ـ معاهدات حقوق بشری الزام آور 199

6ـ اسناد حقوق بشری غیرالزام آور 200

مبحث دوّم: عرف‌های بین‌المللی حقوق بشری.. 202

مبحث سوم: اصول کلی حقوقی.. 203

مبحث چهارم: تصمیمات قضایی بین‌المللی.. 205

 

بخش دوم ـ ویژگی‌ها و رویکردهای حقوق بشر

فصل اول: ویژگی‌های حقوق بشر. 208

مبحث اوّل: جهان شمولی.. 210

گفتاراوّل ـ مفهوم جهان شمولی.. 210

الف ـ جهان شمولی اثباتی.. 211

ب ـ جهان شمولی طبیعی یا انسان‌گرایانه 212

ج ـ جهان شمولی الهی.. 212

گفتاردوّم ـ نقد نظریات جهان شمولی.. 213

مبحث دوّم: نسبی‌گرایی.. 214

گفتار اول ـ مفهوم نسبی‌گرایی.. 214

الف ـ نسبی‌گرایی منطقه‌ای.. 216

ب ـ نسبی‌گرایی مذهبی.. 217

ج ـ نسبی‌گرایی فلسفی (معرفت شناختی) 218

د ـ نسبیّت‌گرایی سیاسی.. 218

گفتاردوم ـ نقد نظریات نسبی گرایی.. 219

فصل دوّم: رویکردهای حقوق بشر. 224

مبحث اوّل: صیانت از حقوق افراد به طور عام. 224

گفتار اوّل ـ ابزارهای بین‌المللی حقوق بشر و دامنه‌ی شمول آنها 226

الف ـ اعلامیه جهانی حقوق بشر. 226

ب ـ اعلامیه محو انواع نابردباری و تبعیض مذهبی.. 227

ج ـ معاهدات و کنوانسیونهای حقوق بشری.. 228

گفتار دوّم ـ عام‌الشمول بودن موازین حقوق بشر. 229

الف ـ تحدیدات میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی.. 230

ب ـ اعمال حقّ شرط.. 231

1ـ عدم مغایرت شرط با هدف و منظور معاهده‌ی بین‌المللی.. 233

2ـ اعلام حقّ شرط کلی.. 234

مبحث دوّم: صیانت از حقوق افراد با شرایط خاص.... 235

گفتاراوّل ـ کودکان. 236

الف ـ اسناد بین‌المللی حقوق کودک.. 236

ب ـ حقوق اختصاصی کودکان. 238

1ـ1ـ اهلیت تمتع و استیفاء 239

1ـ2ـ پایان کودکی.. 240

1ـ3ـ سن رشد. 240

1ـ4ـ سن ازدواج. 241

1ـ5ـ حقوق سیاسی و شرکت در انتخابات.. 241

1ـ6ـ استخدام دولتی.. 242

1ـ7ـ مسائل کارگری.. 242

1ـ8 ـ سن مسؤولیت کیفری.. 242

2ـ مراقبت و حمایت از کودکان. 243

3ـ مصونیت کودکان در قبال آزار و اذیّت... 243

4ـ حمایت از فرزندخوانده 244

5ـ حقّ بهداشت و درمان. 244

6ـ حقّ آموزش و پرورش... 244

7ـ حقّ برخورداری از فرهنگ بومی.. 244

8 ـ حقّ تفریح و آرامش و بازی.. 245

10ـ مصونیت‌های حقوقی و قضایی.. 245

گفتاردوّم ـ زنان. 245

الف ـ اسناد بین‌المللی حقوق زنان. 247

ب ـ حقوق اختصاصی زنان. 249

1ـ تساوی زن و مرد و عدم تبعیض در برخورداری از حقوق. 249

1ـ1ـ حقوق و تکالیف زناشویی.. 251

1ـ2ـ حقوق زنان در مورد ارث.. 251

1ـ3ـ تصدی مشاغل و مناصب دولتی.. 252

1ـ4ـ حقوق زنان در امور حقوقی و کیفری.. 253

2ـ مصونیت زنان از قاچاق و روسپیگری و استثمار 254

گفتار سوّم ـ اقلیّت‌های قومی و مذهبی.. 256

الف ـ اسناد بین‌المللی حقوق اقلیّت‌ها 257

ب ـ حقوق اختصاصی اقلیّت‌ها 258

 

بخش سوم ـ مصادیق نقض حقوق بشر در حقوق کیفری ایران و واکنش‌های آن. 264

فصل اوّل: حمایت کیفری از حقوق بشر(جرم انگاری) 267

مبحث اوّل: جرایم علیه حقوق مدنی و سیاسی.. 269

گفتاراول ـ نقض حقّ حیات و زندگی.. 270

1ـ جنایت بر نفس... 271

2ـ نسل کشی یا ژنوساید. 278

3ـ تروریسم. 281

4ـ سقط جنین.. 285

گفتار دوم ـ نقض حقّ کرامت انسانی، امنیّت فردی و حریم خصوصی.. 291

1ـ شکنجه و رفتارهای غیرانسانی.. 292

2ـ آدم ربایی، بازداشت و توقیف غیرقانونی.. 301

3ـ نقض حریم خصوصی اشخاص.... 304

4ـ نقض امنیّت و آسایش فردی.. 308

4ـ 1ـ منع دشنام، ناسزاگویی، اهانت و هجو. 309

4ـ2ـ منع هتک اعتبار و آبرو. 310

گفتار سوم ـ نقض حقّ اجرای عدالت و امنیّت قضایی.. 311

1ـ تظلّم و دادخواهی.. 311

2ـ اصل قانونی بودن جرم و مجازات.. 313

3ـ اجرای عدالت و دادرسی منصفانه 317

4ـ حقّ دفاع و حقّ انتخاب وکیل. 319

گفتار پنجم ـ نقض حق مالکیّت و تصرفات قانونی.. 326

گفتار ششم ـ نقض حقوق کودکان. 333

1ـ بچه‌کشی و سقط جنین.. 339

2ـ قاچاق کودکان. 340

3ـ کودک آزاری.. 341

4ـ بهره برداری جنسی و پورنوگرافی.. 342

5ـ آزار عاطفی کودک.. 342

6ـ بچه دزدی.. 343

7ـ بی‌توجهی و رها کردن کودک.. 343

8 ـ کار اجباری و به کار گماردن اطفال و نوجوانان. 343

گفتار هفتم ـ نقض حقوق زنان. 344

1ـ جایگاه زن در حقوق کیفری ایران. 350

1ـ1ـ آغاز مسئولیت کیفری.. 350

1ـ2ـ تفاوت زن و مرد در مجازات قصاص.... 350

1ـ4ـ ارزش شهادت زن در اثبات یا عدم اثبات جرائم. 357

1ـ ممنوعیت کنکاش در فلسفه احکام 360

2ـ نقصان ذاتی زن. 361

3ـ دور بودن زن از مسائل مالی و اجتماعی.. 362

2ـ حمایت کیفری از حقوق زنان. 363

2ـ1ـ قاچاق زنان. 364

2ـ2ـ جرایم منافی عفت و زنا 368

2ـ3ـ جرایم علیه حقوق و تکالیف خانوادگی.. 375

2ـ4ـ خشونت علیه زنان. 378

مبحث دوّم: جرایم علیه حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی.. 382

گفتار اول ـ نقض حقوق اقتصادی.. 385

1ـ حقّ داشتن حداقل رفاه و امکانات در زندگی.. 385

2ـ آزادی کسب و کار 388

3ـ حقّ مالکیّت... 393

گفتار دوم ـ نقض حقوق اجتماعی.. 398

1ـ حقّ برخورداری از تأمین اجتماعی.. 400

2ـ حقّ بر بهداشت و سلامت... 401

3ـ حقّ بر تشکیل و حمایت از خانواده 407

ج ـ نقض حقوق فرهنگی.. 409

1ـ حقّ برخورداری از آموزش و پرورش... 410

2ـ حقّ بر مالکیّت معنوی.. 411

مبحث سوّم: جرایم علیه حقوق همبستگی (جمعی) 413

گفتار اول ـ نقض حقوق زیست محیطی بشر. 415

گفتار دوم ـ نقض حقّ بر میراث مشترک بشریّت... 420

1ـ اموال فرهنگی ـ تاریخی.. 423

2ـ اموال تاریخی.. 423

3ـ اموال فرهنگی.. 423

4ـ اموال هنری.. 423

مبحث دوّم: جرم انگاری در منابع بین‌المللی.. 427

گفتار اوّل ـ برده داری.. 430

گفتار دوّم ـ شکنجه. 434

گفتار سوم: تبعیض نژادی.. 439

گفتار چهارم: تجاوز جنسی و روسپیگری اجباری.. 441

الف ـ تجاوز جنسی.. 441

ب ـ بردگی جنسی.. 443

ج ـ روسپیگری (فحشای) اجباری.. 444

د ـ بارداری اجباری.. 444

هـ ـ سایر اشکال خشونت جنسی.. 445

گفتار پنجم: قاچاق انسان. 445

گفتار ششم: نسل کشی (نسل زدائی، ژنوسید) 447

گفتار هفتم: جنایات علیه بشریت... 450

گفتار هشتم: جنایات جنگی.. 456

فصل دوّم: انواع ضمانت اجراها و پاسخ‌های کیفری.. 459

مبحث اوّل:انواع ضمانت اجراها درحقوق داخلی ایران. 462

گفتار اول ـ نهادهای نظارتی داخلی.. 462

1ـ نهادهای نظارتی دولتی (حکومتی) 462

1ـ1ـ رئیس جمهوری اسلامی ایران. 463

1ـ2ـ مجلس شورای اسلامی.. 464

1ـ3ـ قوه قضائیه 465

2ـ نظارت نهادهای مردمی (NGO) 467

1ـ2ـ احزاب و جمعیّت‌ها 468

2ـ2ـ وسایل ارتباط جمعی (جراید و مطبوعات) 469

گفتار دوم ـ ضمانت اجراهای اداری، انضباطی و مدنی.. 469

1ـ ضمانت اجرای اداری.. 470

2ـ ضمانت اجرای انضباطی یا انتظامی.. 470

3ـ ضمانت اجرای مدنی.. 471

گفتار سوم ـ پاسخ‌های کیفری.. 472

بند اول ـ واکنش‌های (پاسخ‌های کیفری) سنّتی.. 473

1ـ مجازات‌ها 473

1ـ1ـ مجازات‌های شخصی.. 473

1ـ2ـ مجازات‌های غیرشخصی.. 481

2ـ اقدامات تأمینی و تربیتی.. 485

2ـ1ـ بستری کردن افراد معتاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی در بیمارستان و مراکز ترک اعتیاد 487

2ـ2ـ تعطیلی و بستن موقت بنگاه یا مؤسسه یا محل کسب... 487

2ـ3ـ ضبط آلات و ادوات و اشیاء خطرناک.. 487

بند دوم ـ واکنش‌های (پاسخ کیفری) جدید و مدرن (مجازات‌های اجتماعی) 488

مبحث دوّم: تضمینات بین‌المللی.. 489

گفتار اوّل ـ ضمانت اجراهای غیرکیفری.. 491

بند اول ـ نهادهای نظارتی بین‌المللی.. 491

الف ـ نهادهای نظارتی دولتی.. 491

1ـ شورای امنیّت سازمان ملل متحد. 491

2ـ شورای حقوقی بشر سازمان ملل متحد. 493

3ـ کمیته‌های حقوق بشر سازمان ملل متحد. 495

3ـ1ـ کمیته بین‌المللی حقوق بشر. 495

3ـ2ـ کمیته اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی.. 495

3ـ3ـ کمیته رفع تبعیض نژادی.. 496

3ـ4ـ کمیته حذف تبعیض علیه زنان. 496

3ـ5ـ کمیته ضد شکنجه 496

3ـ6ـ کمیته حقوق کودک.. 496

3ـ7ـ کمیته کارگران مهاجر. 496

3ـ8 ـ کمیته حقوق افراد دارای معلولیت... 496

4ـ کمیساریای عالی حقوق بشر. 496

ب ـ نهادهای نظارتی غیردولتی.. 497

1ـ سازمان عفو بین‌الملل. 498

2ـ سازمان دیده بان حقوق بشر. 499

3ـ کمیته بین‌المللی صلیب سرخ. 500

4ـ کمیسیون بین‌المللی حقوقدانان. 501

5ـ سازمان گزارشگران بدون مرز 502

بند دوم ـ تضمینات قضایی (غیرکیفری) بین‌المللی.. 503

الف ـ دیوان اروپایی حقوق بشر. 504

ب ـ دیوان آمریکایی حقوق بشر. 506

بند اول ـ دادگاه‌های کیفری بین‌المللی خاص و موقتی.. 510

الف ـ دادگاه نورمبرگ.. 510

ب ـ دادگاه توکیو. 510

ج ـ محاکمات شورای کنترل متفقین.. 511

د ـ دادگاه بین‌المللی یوگسلاوی سابق. 511

هـ ـ دادگاه بین‌المللی رواندا 513

بند دوم ـ دادگاه دایمی کیفری بین‌المللی.. 514

 

فهرست منابع. 517