فهرست مطالب

 

 

 

ديباچة دکتر محمود باقری 13

پيشگفتار 15

 

 

 

فصل اول: چگونگي تشکيل و ماهيت حقوقي گات و سازمان جهاني تجارت

 

مقدمه 18

 

گفتار اول: چگونگي تشکيل گات و ماهيت حقوقي آن 20

 

بند اول ـ سازماندهي نظام اقتصاد جهاني پس از جنگ دوم جهاني و تولد گات 20

 

بند دوم ـ اهداف و محتواي گات 22

 

بند سوم ـ جايگاه گات درنظام حقوق بين الملل 23

 

گفتار دوم: سير تحولات از گات تا سازمان جهاني تجارت 26

 

بند اول ـ دورهاي تجاري گات: 26

 

بند دوم ـ دور اروگوئه و تحول نظام تجاري جهان: 29

 

گفتار سوم: سازمان جهاني تجارت و ماهيت حقوقي آن 34

 

بند اول ـ تشکيل سازمان جهاني تجارت 34

 

بند دوم ـ سند نهايي دور اروگوئه 36

 

بند سوم ـ موافقت‌نامه تأسيس سازمان جهاني تجارت 37

 

بند چهارم ـ ماهيت حقوقي سازمان جهاني تجارت 40

 

ـ نتيجه‌گيري فصل اول 43

 

 

 

 

فصل دوم: ساختار و اصول شکلي سازمان جهاني تجارت

 

مقدمه 48

 

گفتار اول: ساختار سازمان جهاني تجارت 49

 

بند اول ـ کنفرانس وزيران 49

 

بند دوم ـ شوراي عمومي 50

 

بند سوم ـ رکن حل و فصل اختلاف 51

 

بند چهارم ـ رکن بررسي سياست تجاري 52

 

بند پنجم ـ شوراهاي تخصصي 53

 

بند ششم ـ کميته‌هاي تخصصي 54

 

بند هفتم ـ دبيرخانه 56

 

گفتار دوم: چگونگي الحاق به سازمان جهاني تجارت 57

 

بند اول ـ ارائه وضعيت اقتصادي دولت متقاضي 57

 

بند دوم ـ ارائه پيشنهاد‌هاي دولت متقاضي 58

 

بند سوم ـ تنظيم شرائط عضويت 58

 

بند چهارم ـ تصميم‌گيري در مورد پذيرش تقاضاي عضويت 59

 

گفتار سوم: خروج از سازمان جهاني تجارت 61

 

گفتار چهارم: سازو کار تصميم‌گيري در سازمان جهاني تجارت 63

 

نتيجه‌گيري فصل دوم 66

 

 

 

 

فصل سوم: اصول اساسي سازمان جهاني تجارت

 

مقدمه 68

 

گفتار اول:اصل ملتهاي کامله الوداد 69

 

بند اول ـ ماهيت اصل ملتهاي کامله الوداد 69

 

بند دوم ـ مقررات مربوط به اصل ملتهاي کامله الوداد 70

 

بند سوم ـ کارآيي اصل ملتهاي کامله الوداد در سازمان 72

 

گفتار دوم: اصل رفتار ملي 75

 

بند اول ـ مقررات مربوط به اصل رفتار ملي 75

 

بند دوم ـ سياست‌هاي حمايت‌گرانه از توليدات داخلي 77

 

بند سوم ـ افول اصل عدم تبعيض 79

 

بند چهارم ـ تبعيض قانوني و تبعيض واقعي 81

 

گفتار سوم: اصل حفظ رفتار‌هاي ويژه و متفاوت 84

 

بند اول ـ تفاوت سطح توسعه کشورها 84

 

بند دوم ـ مشکل ادغام کشورهاي با سطح توسعه متفاوت در سازمان جهاني
تجارت 86

 

بند سوم ـ مقررات مربوط به رفتار ويژه و متفاوت 89

 

الف ـ مقررات ناظر بر تسهيل تجارت کشورهاي در حال توسعه و کم توسعه يافته‌ترين کشورها 91

 

ب ـ انعطاف بيشتر براي کشورهاي در حال توسعه در پذيرش تعهدات 92

 

ج ـ ارائه کمک‌هاي فني به کشورهاي در حال توسعه 92

 

بند چهارم ـ کارايي اصل رفتار متفاوت و ويژه 92

 

بند پنجم ـ ابهام ماهيت حقوقي اصل رفتار متفاوت و ويژه 95

 

گفتار چهارم: اصل آزادسازي تجاري 98

 

بند اول ـ ماهيت و مباني نظري آزاد سازي تجاري 98

 

الف ـ نظريه مرکانتي ليسم 99

 

ب ـ نظريه مزيت مطلق آدام اسميت 101

 

ج ـ نظريه مزيت نسبي ريکاردو 102

 

بند دوم ـ مقررات مربوط به آزاد سازي تجارت 104

 

الف ـ حذف کلي محدوديت‌هاي مقداري 105

 

ب ـ تثبيت و کاهش تدريجي سطح تعرفه‌ها 107

 

بند سوم ـ ارزيابي و کارآيي تعهد به آزاد سازي تجاري 110

 

الف ـ ديدگاه مخالفان 111

 

1. ماهيت وجودي سازمان تجارت جهاني: توسعه يا آزادي تجارت؟ 111

 

2. گسترش فقر جهاني 112

 

3. بي‌عدالتي و انحصار گرايي و سوء استفاده شرکت‌هاي چند مليتي 113

 

4. بي‌توجهي به محيط زيست بشر 114

 

ب ـ ديدگاه و پاسخ موافقان آزاد سازي تجاري 115

 

1. آزاد سازي تجارت و توسعه 115

 

2. رفع فقر جهاني 116

 

3. برقراري عدالت اقتصادي جهاني 117

 

4. آزاد سازي تجاري، محيط زيست و حقوق بشر 118

 

گفتار پنجم: اصل شفافيت و قابل پيش‌بيني بودن تجارت 120

 

بند اول ـ ماهيت شفافيت و قابليت پيش‌بيني 120

 

بند دوم ـ مقررات مربوط به اصل شفافيت 122

 

بند سوم ـ ارزيابي و کارآيي اصل شفافيت 123

 

گفتار ششم: اصل تجارت منصفانه و رقابتي 126

 

بند اول ـ ماهيت تجارت منصفانه و رقابتي 126

 

بند دوم ـ مقررات مربوط به تجارت منصفانه و رقابتي 128

 

بند سوم ـ ارزيابي اصل تجارت منصفانه و رقابتي 130

 

نتيجه‌گيري فصل سوم 133

 

 

 

 

فصل چهارم: بررسي ماهيت دو جانبه و چند جانبه تعهدات سازمان جهاني تجارت

 

مقدمه 138

 

گفتار اول: طبقه‌بندي شکلي تعهدات بين‌المللي بر اساس تعداد متعهدين 139

 

بند اول ـ تعهدات دو جانبه 139

 

بند دوم ـ تعهدات چند جانبه 141

 

بند سوم ـ تعهدات جهاني 142

 

گفتار دوم: طبقه بندي ماهوي تعهدات بين‌المللي از نظر ماهيت روابط متعهدين 144

 

بند اول ـ تعهدات ايجاد کننده روابط با ماهيت دو جانبه 144

 

بند دوم ـ تعهدات ايجاد کننده روابط با ماهيت چند جانبه 148

 

بند سوم ـ تعهدات ايجاد کننده روابط با ماهيت همگاني 150

 

الف ـ تعهدات مربوط به همه يا ارگا اومنس 151

 

ب ـ تعهدات مربوط به قواعد آمره بين المللي 153

 

گفتار سوم: جايگاه تعهدات سازمان جهاني تجارت در طبقه بندي شکلي و ماهوي تعهدات بين المللي 157

 

بند اول ـ جايگاه تعهدات سازمان در طبقه بندي شکلي 157

 

بند دوم ـ جايگاه تعهدات سازمان در طبقه بندي ماهوي 160

 

بند سوم ـ نظريه ماهيت دوجانبگي تعهدات 161

 

مبحث اول ـ نظريه و دلائل پايلين 161

 

الف ـ هدف تجارت 162

 

ب ـ وسيله بودن تجارت 164

 

ج ـ دو جانبه بودن مذاکرات و اجراي تعهدات سازمان 164

 

مبحث دوم ـ انتقادات وارده بر نظريه دو جانبگي تعهدات 166

 

مبحث سوم ـ نظريه گزيني 170

 

مبحث چهارم ـ نقد نظريه گزيني 172

 

بند چهارم ـ نظريه چند جانبگي تعهدات (نظريه کارمودي) 175

 

مبحث اول ـ حقوق انتظارات 176

 

مبحث دوم ـ حقوق واقعيت‌ها 177

 

مبحث سوم ـ حقوق درون گروهي 178

 

مبحث چهارم ـ نقد نظريه چند جانبگي تعهدات 178

 

الف ـ توجه به حق توسعه 178

 

ب ـ مقايسه تعهدات سازمان جهاني تجارت با تعهدات منشور ملل متحد 180

 

ج ـ مذاکرات براي قاعده سازي 182

 

نتيجه‌گيري فصل چهارم 183

 

 

 

 

فصل پنجم: ضمانت اجراي تعهدات در سازمان جهاني تجارت

 

مقدمه 186

 

گفتار اول: انواع نقض تعهد در سازمان جهاني تجارت 187

 

بند اول ـ عدم اجراي تعهدات سازمان (تخلف همراه با نقض) 187

 

بند دوم ـ اقدامات مغاير با اهداف موافقت نامه‌ها (تخلف بدون نقض) 190

 

بند سوم ـ مثالهايي از انواع نقض تعهدات 192

 

مبحث اول ـ دعواي تون ـ دلفين (مثالي از تخلف همرا با نقض) 192

 

الف ـ اصل قضيه 192

 

ب ـ راي هيات رسيدگي 193

 

مبحث دوم ـ دعواي ميگو ـ لاک پشت (مثالي از تخلف بدون نقض ) 194

 

الف ـ اصل قضيه 194

 

ب ـ راي صادره 196

 

گفتار دوم: نظام حل وفصل اختلاف در سازمان جهاني تجارت 198

 

بند اول ـ دستاورد ويژه سازمان جهاني تجارت 198

 

بند دوم ـ تفاوتهاي نظام حل و فصل اختلاف درگات سابق و سازمان جهاني
تجارت 200

 

بند سوم ـ منع اتخاذ تصميمات يکجانبه اعضاء 204

 

نتيجه‌گيري فصل پنجم 207

 

 

 

 

فصل ششم: روند و شيوه‌هاي حل و فصل اختلافات در سازمان جهاني تجارت

 

مقدمه 210

 

گفتار اول: چگونگي تشکيل مرجع حل و فصل اختلافات در سازمان جهاني
تجارت 211

 

بند اول ـ روند کلي تشکيل مرجع حل و فصل اختلافات 211

 

بند دوم ـ هيات رسيدگي 212

 

بند سوم ـ تشکيل هيات رسيدگي 213

 

بند چهارم ـ ترکيب هيات رسيدگي 213

 

بند پنجم ـ وظيفه هيات رسيدگي 215

 

بند ششم ـ رکن استيناف 217

 

گفتار دوم: شيوه‌هاي حل و فصل اختلافات در سازمان جهاني تجارت 219

 

بند اول ـ شيوه‌هاي ديپلماتيک يا سياسي 219

 

مبحث اول ـ مشورت 219

 

الف ـ مفهوم مشورت و نقش آن در حل و فصل اختلافات 219

 

ب ـ اهميت و چگونگي مشورت در حل و فصل اختلاف در سازمان 220

 

مبحث دوم ـ مساعي جميله، سازش و ميانجيگري 223

 

بند دوم ـ روشهاي حقوقي حل و فصل اختلافات در سازمان جهاني تجارت 225

 

مبحث اول ـ رسيدگي قضايي در مرحله بدوي 226

 

الف ـ جدول زماني کار هيات رسيدگي 226

 

ب ـ دادرسي غير علني 227

 

مبحث دوم ـ رسيدگي قضايي در مرحله تجديد نظر 229

 

الف ـ بدعت تجديد نظر خواهي در نظام حل و فصل اختلافات بين‌المللي 229

 

ب ـ درخواست استيناف 230

 

ج ـ حدود و نحوه رسيدگي 230

 

نتيجه‌گيري فصل ششم 234

 

 

 

 

فصل هفتم: انواع ضمانت اجراي تعهدات در سازمان جهاني تجارت

 

مقدمه 236

 

گفتار اول: نظارت بر اجراي تعهدات 237

 

بند اول ـ نظارت قبل از عضويت 237

 

بند دوم ـ نظارت بعد از عضويت (نظارت ارکان سازمان بر حسن اجراي
تعهدات) 239

 

مبحث اول ـ نظارت کنفرانس وزيران 239

 

مبحث دوم ـ نظارت شوراي عمومي 240

 

مبحث سوم ـ نظارت رکن دائمي بررسي خط مشي‌هاي تجاري 240

 

مبحث چهارم ـ نظارت شوراهاي فرعي 242

 

الف ـ نظارت شوراي تجارت کالا 243

 

ب ـ نظارت شوراي تجارت خدمات 244

 

ج ـ نظارت شوراي جنبه‌هاي تجاري حقوق مالکيت فکري 245

 

مبحث پنجم ـ نظارت کميته‌هاي تخصصي 246

 

گفتار دوم: نظارت بر اجراي آراي قضايي 248

 

بند اول ـ مسئله اجراي آراي قضايي بين‌المللي 248

 

بند دوم ـ مرجع ناظر بر اجراي توصيه‌ها و احکام در سازمان جهاني تجارت 249

 

بند سوم ـ اعلام قصد دولت محکوم و مهلت اجراي توصيه‌ها و احکام 250

 

بند چهارم ـ مثالي از روند رسيدگي و نظارت بر اجراي حکم 251

 

گفتار سوم: ابزارهاي ضمانت اجراي آراي قضايي 254

 

بند اول ـ اقدامات پس از دادرسي 254

 

مبحث اول ـ جبران خسارت (غرامت) 255

 

مبحث دوم ـ تعليق امتيازات 258

 

بند دوم ـ درخواست تعليق امتيازات و صدور مجوز تعليق 259

 

بند سوم ـ جنبه موقتي اقدامات متقابل 260

 

بند چهارم ـ انواع تعليق امتيازات و تعهدات 261

 

مبحث اول ـ تعليق در بخشهاي يکسان 262

 

مبحث دوم ـ تعليق در بخش ديگر همان موافقت‌نامه 263

 

مبحث سوم ـ تعليق در موافقت‌نامه ديگر 263

 

نتيجه‌گيري فصل هفتم 266

 

نتيجه‌گيري کلي 269

 

منابع و مأخذ 279

 

کتب فارسي: 279

 

مقالات فارسي: 283

 

وب‌گاه فارسي: 285

 

منابع انگليسي: 287

 

كتب انگليسي: 287

 

مقالات انگليسي: 289

 

وب‌گاه انگليسي: 294

 

اسناد انگليسي: 297