فهرست مطالب

عنوان                                                                      صفحه

پیشگفتار                                                                    9

مقدمه                                                                       11

بخش اول: کلیات                                                        14

حج و کعبه در اصطلاح و لغت                                          14

تاریخ کعبه و حج                                                         16

سابقه آیین حج در ادیان آسمانی                                        18

تاریخ کعبه دردو متن فارسی                                             19

احکام و کیفیت حج در احیاء علوم الدین                              34

بخش دوم: برسی مفاهیم حج و کعبه در حوزة عرفان اسلامی 35

منازل حج                                                                  37

فصل اول: مقدمات سلوک عرفانی در عرصة حج                   38

فصل دوم: حج واقعی از دیدگاه عرفان و موانع آن                 53

الف) عوامل تحقق حج واقعی                                           53

1. توفیق الهی                                                             53

2. توکل                                                                    59

3. ریاضت در سفر و حرم                                               63

4. رضایت مادر                                                           68

ب) موانع تحقق حج واقعی                                              72

1. عجب و تکبر                                                          72

2. حرص و فزون‌خواهی                                                 75

فصل سوم: حج گل و حج دل، به‌عنوان بنیادی‌ترین اندیشه        79

الف) متون نثر فارسی                                                     81

1. ابوسعید ابوالخیر                                                        82

2. تذکره الاولیاء                                                           88

- ابراهیم ادهم و رابعه عدویه                                            88

- ابوالقاسم نصرآبادی                                                     89

- فضیل عیاض                                                            90

- بایزید بسطامی                                                          90

- مالک دینار                                                               90

- احمد خضرویه                                                          90

3. کشت المحجوب                                                      91

4. فیه مافیه                                                                93

5. گلستان                                                                  94

6. مرصادالعباد                                                             95

7. احیاء علوم‌الدین                                                       96

ب) متون نظم فارسی                                                    96

مثنوی معنوی                                                               97

2. دیوان سلطان ولد                                                      102

3. دیوان فخرالدین عراغی                                               103

4. دیوان اوحدالدین کرمانی                                              105

5. دیوان عماد فقیه کرمانی                                               106

6. دیوان دهقان سامانی                                                   109

7. مصیبت‌نامة عطار                                                       111

فصل چهارم: دیدگاه عرفان درباره ارتباط دعا و حج واقعی       112

- داستان شیخ صنعان (منطق الطیر)                                      114

2. نامه‌های عین القضات همدانی                                        119

3. تذکره‌الاولیاء و الهی نامه عطار                                       120

4. گلستان سعدی                                                         121

5. سلسله‌الذهب جامی                                                   122

6. مثنوی معنوی                                                           124

7. لیلی و مجنون نظامی                                                  126

فصل پنجم: رمزگرایی و نمادسازی دربارة حج و کعبه در عرفان 128

1. شمه‌ای از نمادهای حج                                               129

2. رمزهای حج در کلام امام سجاد(ع)                                 131

3. مدینه تجلی‌گاه رمزهای حج                                          136

4. فلسفه طواف در کتام امام رضا (ع)                                  138

5. حج نمادی از قیامت                                                  140  

بخش سوم: حج و کعبه در منظرة شاعرانه                          144

1. خاقانی شروانی                                                        148

- کعبه در چشم‌انداز از شاعرانه خاقانی                                 155

- گفتگوی خاقانی با کعبه                                                164

- تصاویر حج و کعبه در تحفه‌العراقین خاقانی                        169

2. جلال‌الدین محمد مولوی                                              172

3. نجم الدین رازی                                                       177

4. فخرالدین عراقی                                                       179

5. پروین اعتصامی                                                        183

6. مضامین و تصویرسازی‌های حج و کعبه در متون مختلف نظم و نثر فارسی  186

بخش چهارم: حج و کعبه از دیدگاه سیاسی و اجتماعی در متون ادب فارسی         190

1. بعد سیاسی حج در ادب فارسی                                     193

2. جنبه‌های جامعه‌شناسی                                                199

فهرست منابع ومأخذ                                                      210