کتاب حاضر در فصل نخست، ضمن تشريح ارکان دوگانۀ تحقيق مشتمل بر ذهنيت و عينيت، به تبيين مدل روش و روش ­شناسي تحقيق حِکمي عمل­گرا و ديالکتيک ­هاي چهارگانۀ آن در قالب تثليث تحقيق مي­ پردازد. رويکرد اصلي تبيين اين فصل، بکارگيري شيوۀ تفکر فلسفي يا حِکمي، از منظر اسلامي، بر اساس استدلال ­ها و براهين عقلي است، به اين معنا که، از ورود رويکرد کلامي مبتني بر استفاده از آيات و روايات در حد امکان خودداري شده است. فصول دوم به تبارشناسي تفکر تحقيقي در مغرب‌زمين از عصر باستان تا عصر حاضر اختصاص مي ­يابد که در پنج گفتار، سير تاريخي روش و روش­ شناسي تحقيق را از منظر مدل حِکمي عمل­گرا و چهار ديالکتيک آن، در پنج عصر مغرب­ زمين باستان، آباء کليسا، قرون وسطي، رنسانس و پسارنسانس بررسي مي­ نمايد. تبارشناسي تفکر تحقيقي در مشرق ­زمين غيراسلامي و اسلامي، موضوع اصلي فصل سوم است که در چهار گفتار، سير تاريخي روش و روش ­شناسي تحقيق را از منظر مدل مذکور و ديالکتيک­ هاي­ آن، در مشرق­ زمينِ عصر باستان، مشرق‌زمينِ صدر اسلام، مشرق ­زمينِ عصر تمدن اسلامي و مشرق­ زمينِ اسلامي دورۀ رکود، تحليل مي ­کند. در فصل چهارم، مدل روش و روش­ شناسي تحقيق حِکمي عمل‌گرا و ديالکتيک­ هاي چهارگانۀ آن، با استفاده از رويکرد کلامي مبتني بر منابع اصيل اسلامي، يعني قرآن کريم و مأثورات اسلامي، تبيين مي ­شود.