فهرست

عنوان                                                                                     صفحه

 

 

 

پیشگفتار.............................................................................................................19

 

بخش اول: کلیات

 

مقدمه...........................................................................................................................24

فصل اول- شکل گیری سازمان ملل متحد

گفتار اول: مذاکرات مقدماتی.......................................................................................25

1- اعلامیه بین المتحدین.............................................................................................25

2- منشور آتلانتیک......................................................................................................26

3- اعلامیه ملل متحد...................................................................................................26

4- کنفرانسهای مسکو و تهران....................................................................................26

گفتار دوم: مذاکرات نهایی...........................................................................................27

1- کنفرانس دامبارتن اوکس........................................................................................27

2- کنفرانس یالتا..........................................................................................................27

3- کنفرانس سانفرانسیسکو.........................................................................................28

فصل دوم- کلیاتی در مورد شورای امنیت

گفتار اول : ترکیب شورای امنیت.................................................................................31

گفتار دوم: نحوه رای گیری در شورای امنیت..............................................................33

گفتار سوم: آیین کار شورای امنیت..............................................................................34

1- جلسات شورای امنیت...........................................................................................35

2- دستور کار شورای امنیت........................................................................................35

3- ریاست شورای امنیت............................................................................................36

4- اداره امور شورای امنیت ........................................................................................36

گفتار چهارم: وظایف و اختیارات شورای امنیت..........................................................37

منابع بخش اول...........................................................................................................38

 

 

 

بخش دوم: شورای امنیت و پذیرش اعضای جدید

 

 

 

مقدمه...........................................................................................................................42

فصل اول- روند تاریخی پذیرش اعضا: جهان شمولی سازمان ملل متحد در برابر ناهمگونی دولتها

گفتار اول: جهان شمولی در برابر ناهمگونی دولتها......................................................45

گفتار دوم: اعضای مؤسس...........................................................................................46

گفتار سوم: اعضای جدید............................................................................................48

1ـ ممانعت سیاسی از پذیرش اعضای جدید (1955ـ1946).......................................48

2ـ ظهور اعضای جدید در پی استعمار........................................................................50

3ـ پذیرش كشورهای ذره‌ای (1990 ـ 1970).............................................................50

4- ظهوراعضای جدید پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی (1990تاکنون).........51

فصل دوم ـ شرایط چهارگانه پذیرش اعضای جدید در منشور

گفتار اول: دولت بودن.................................................................................................56

گفتار دوم: صلح جو بودن............................................................................................57

گفتار سوم: پذیرش تعهدات منشور.............................................................................58

گفتار چهارم: قادر و مایل بودن به اجرای تعهدات منشور...........................................58

فصل سوم ـ نظر مشورتی دیوان بین‌المللی دادگستری در خصوص شرایط پذیرش اعضا در سازمان ملل متحد

گفتار اول: استقلال دولتهای عضو در تصمیم‌گیری......................................................62

گفتار دوم: حقوقی بودن مسأله عضویت......................................................................62

گفتار سوم: انحصاری بودن شرایط مندرج در بند 1 ماده 4 منشور..............................63

گفتار چهارم: آزادی اراده دولتها در تشخیص وجود شرایط پذیرش............................64

فصل چهارم ـ عدم پایبندی شورای امنیت و مجمع عمومی به معیارهای پذیرش اعضا

گفتار اول: شورای امنیت..............................................................................................65

گفتار دوم: مجمع عمومی.............................................................................................66

منابع بخش دوم...................................................................................................66

 

 

 

بخش سوم: اختیارات شورای امنیت در خصوص حفظ صلح و امنیت بين‌المللی

 

 

 

مقدمه...........................................................................................................................72

فصل اول- اختیارات شورای امنیت جهت حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بين‌المللی (براساس فصل ششم)

گفتار اول: تعریف اختلافات بين‌المللی و انواع آن......................................................73

گفتار دوم: مقامات صلاحیتدار برای ارجاع اختلافات بين‌المللی به شورای امنیت......74

1- دولت­های عضو سازمان ملل متحد........................................................................74

2- دولت­های غیر عضو سازمان ملل متحد..................................................................75

3- مجمع عمومی .......................................................................................................75

4- دبیرکل....................................................................................................................75

گفتار سوم: منشور ملل متحد و اختیارات شورای امنیت جهت حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات..............................................................................................................76

1- کلیات....................................................................................................................77

2- فصل ششمِ منشور ملل متحد و اختیارات شورای امنیت.......................................79

الف- بر اساس ماده 33..............................................................................................81

ب- بر اساس ماده 34.................................................................................................84

پ- بر اساس ماده 36.................................................................................................92

ت- بر اساس ماده 37.................................................................................................94

ث- بر اساس ماده 38.................................................................................................88

گفتار چهارم: مخاطب های توصیه های شورای امنیت بر اساس فصل ششم..............95

1- دولتها.....................................................................................................................95

2- ارکان سازمان ملل متحد.........................................................................................95

گفتارپنجم: آثار حقوقی توصیه های شورای امنیت بر اساس فصل ششم....................96

فصل دوم- اختیارات شورای امنیت راجع به تهدید علیه صلح، نقض صلح و اقدام تجاوزکارانه (بر اساس فصل هفتم منشور)

گفتار اول: ریشه تاریخی ماده 39...............................................................................100

1- تجربه جامعه ملل.................................................................................................100

2- تدوین ماده 39 منشور..........................................................................................101

گفتار دوم: پیش شرطهای اجرای ماده 39..................................................................103

1- نکات کلی............................................................................................................103

2- تهدید علیه صلح..................................................................................................105

3- نقض صلح...........................................................................................................107

4- تجاوز...................................................................................................................108

الف- تاریخچه تعریف تجاوز...................................................................................108

ب- مجمع عمومی سازمان ملل متحد و تصویب قطعنامه‌ی تعریف تجاوز..............111

ج- تجاوز و شورای امنیت........................................................................................116

د- نکاتی از منشور ملل متحد....................................................................................117

گفتار سوم: احراز شرایط مقرر در فصل هفتم............................................................119

1- ضرورت احراز شرایط فصل هفتم.......................................................................119

2- اهمیت احراز شریط فصل هفتم...........................................................................121

گفتار چهارم: فرصت های شورای امنیت برای اقدامات مطابق ماده 39.....................121

1- توصیه نامه­ها.......................................................................................................121

2- رابطه بین توصیه نامه­ها و اقدامات الزام آور.......................................................122

فصل سوم- اختیارات انحصاری شورای امنیت

گفتار اول: توسل به زور............................................................................................125

1- منع كلی توسل به زور در منشور ملل متحد و استثناهای وارده بر آن..................125

الف- نظام امنیت دسته جمعی...................................................................................126

ب- دفاع مشروع.......................................................................................................128

2- جایگاه كاربرد زور در دكترین جدید امنیت ملی ایالات متحده: اقدامات پیش‌گیرانه و پیش‌دستانه یكجانبه دولتی......................................................................................134

الف- مفهوم‌شناسی اقدام پیش‌گیرانه و اقدام پیش‌دستانه...........................................134

ب- مفاهیم اقدام پیش‌گیرانه و جنگ پیش‌دستانه در دكترین جورج بوش................137

ج- توجیهات مربوط به دكترین حمله پیش‌دستانه....................................................141

توجیه اول: تحول در ماهیت تهدیدها و بروز تهدیدات جدید..................................141

توجیه دوم: كاستی در نظام منشور ملل متحد............................................................143

توجیه سوم: تحول در استراتژی دفاع ملی.................................................................143

د- انطباق دكترین بوش با رویه دولت‌ها...................................................................144

ه- پیامدهای دكترین امنیت ملی جورج بوش بر امنیت جهانی.................................148

3- مفهوم كاربرد زور در طرح جدید اصلاحات سازمان ملل متحد: اقدام پیش‌دستانه دسته‌جمعی................................................................................................................150

الف- دبیركل سازمان ملل متحد و رویكرد نوین به مفهوم امنیت..............................150

ب- كاربرد زور در طرح جدید اصلاحات سازمان ملل متحد: اقدام پیش‌دستانه جمعی...............155

ج- رویكرد هیأت عالی‌رتبه و دبیركل سازمان ملل متحد: اقدام پیش دستانه.............159

4- ایرادات وارده به مفهوم اقدام پیش‌دستانه انفرادی در نظریه و عمل.....................161

ایراد اول: جدید نبودن تهدیدات................................................................................161

ایراد دوم: صحیح نبودن طبقه‌بندی تهدیدات.............................................................162

ایراد سوم: عدم حصول اطمینان از «قریب‌الوقوع» بودن یك تهدید...........................162

ایراد چهارم: عدم ارتباط مستقیم بین «قریب‌الوقوع» بودن و توسعه یك سلاح تهدیدآمیز...................................................................................................................163

ایراد پنجم: عدم انطباق با رویه دولتی و حقوق بین‌المللی عرفی...............................164

ایراد ششم:اجرای تبعیض‌آمیزبه‌دلیل«ذهنی»و«سیاسی»بودن مفهوم اقدام پیش‌دستانه..164

ایراد هفتم: غیر قابل قیاس بودن تهدیدات گذشته با تهدیدات جدید........................165

ایراد هشتم: مفهوم مورد مناقشه در دكترین و نظرات برجسته‌ترین حقوقدانان..........165

ایراد نهم: عدم تأیید اقدام پیش‌دستانه انفرادی در رویه قضایی بین‌المللی................166

ارزیابی کلی...............................................................................................................167

گفتار دوم: اعمال تحریم.....................................................................................168

گفتار سوم: احراز موارد سه گانه مندرج در ماده 39 منشور.......................................175

گفتار چهارم: صدور قطعنامه‌­های الزام آوردر زمینه حفظ صلح وامنیت بين‌المللی....177

گفتار پنجم: عملیات حفظ صلح................................................................................178

گفتار ششم: رفع تعلیق عضویت................................................................................181

گفتار هفتم: توصیه و تصمیم در مورد اجرای احکام دیوان بين‌المللی دادگستری.....181

گفتار هشتم: اداره مناطق سوق الجیشی.....................................................................183

فصل چهارم- اختیارات موازی و مشترک شورای امنیت با مجمع عمومی در خصوص حفظ صلح و امنیت بين‌المللی

گفتار اول: اختیارات موازی جهت حفظ صلح و امنیت بين‌المللی.............................185

1- تشکیل کمیته میان دوره ای..................................................................................187

2- قطعنامه‌ی اتحاد برای صلح..................................................................................188

3- تشکیل کمیته اقدامات دسته جمعی.....................................................................188

4- جلسات اضطراری ویژه.......................................................................................188

گفتار دوم: اختیارات مشترک شورای امنیت با مجمع عمومی در جهت حفظ صلح و امنیت بين‌المللی.........................................................................................................189

1- انتخاب قضات دیوان بين‌المللی دادگستری.........................................................189

الف- مجمع عمومی..................................................................................................190

ب- شورای امنیت.....................................................................................................191

2- انتخاب دبیر کل...................................................................................................192

3- پذیرش اعضای جدید..........................................................................................194

4- اخراج...................................................................................................................194

5- تعلیق عضویت.....................................................................................................195

6- اصلاح منشور.......................................................................................................198

7- رسیدگی به مسائل مربوط به ماده 12 منشور.......................................................200

8- دعوت مجمع عمومی به جلسه فوق العاده..........................................................201

9- شرایط الحاق به اساسنامه دیوان بين‌المللی دادگستری.........................................201

10- گزارش شورای امنیت به مجمع عمومی............................................................203

منابع بخش سوم........................................................................................................204

 

بخش چهارم: محدودیتهای حقوقی شورای امنیت

 

مقدمه...............................................................................................................216

فصل اول- محدودیت های ناشی از چارچوب قانونی اختیارات شورای  امنیت طبق منشور

گفتار اول: محدودیت اختیارات شورای امنیت از حیث چارچوب قانونی: ماده 24 منشور........................................................................................................................219

1- مسأله ماهیت اختیارات شورای امنیت: اصیل یا  نیابتی ......................................220

2- دامنه اختیارات شورای امنیت: اختیارات خاص و اختیارات عام..........................221

3-تکلیف گزارش دهی شورای امنیت به مجمع عمومی:رابطه عرضی یا  طولی.......223

گفتار دوم: محدودیت اختیارات شورای امنیت از حیث صلاحیت قانونگذاری: ماده 25 منشور........................................................................................................................223

1- صلاحیت قانونگذاری شورای امنیت...................................................................224

2- حدود صلاحیت قانونگذاری شورای امنیت : تصمیم ها و توصیه ها..................225

الف– قطعنامه‌ های الزام آور مطابق فصل هفتم منشور : تصمیمات .........................225

ب– قطعنامه‌ی های غیر الزام آور مطابق فصل ششم منشور: «توصیه نامه­ها»...........226

ج- اصول حاکم بر قانونگذاری شورای امنیت:اصول تناسل،ضرورت واضطراری بودن اختیارات شورای امنیت.............................................................................................227

فصل دوم– محدودیت های ناشی از اهداف و اصول منشور

گفتار اول: اصول حقوق بين‌الملل و عدالت .............................................................229

1- تکلیف رعایت حق تعیین سرنوشت ملتها و مقررات حقوق بشر .......................231

2- تکلیف رعایت حقوق بين‌الملل بشردوستانه د رمخاصمات مسلحانه..................232

3- تکلیف رعایت قواعد آمره...................................................................................233

گفتار دوم: عدم مداخله در امور ذاتا ًدر صلاحیت داخلی دولتهای عضو...................234

گفتار سوم- رعایت تمامیت ارضی دولتها.................................................................236

فصل سوم- اقدامات خارج از صلاحیت شورای امنیت

گفتار اول: قضیه لاکربی.............................................................................................238

1- الزام شورای امنیت به تجویز روشهای مسالمت آمیز مورد توافق طرفین دعوی..239

2- الزام اعضای شورای امنیت به خودداری از شرکت دررأی گیری در صورت ظرفیت دعوی.........................................................................................................................240

3- شورای امنیت در مسند قضا.................................................................................240

4- تقاضای شورای امنیت مبنی بر استرداد به خلاف حقوق بين‌الملل.......................241

5- انفجار هواپیمای پان آمریکن به عنوان تهدید علیه صلح و امنیت بين‌المللی........241

گفتار دوم: تحدید حدود مرزی بین عراق و کویت بر اساس فصل هفتم..................242

1- صلاحیت ذاتی دولتها در تعیین حدود مرزی بر اساس بند 7 ماده 2منشور.........243

2- بی­سابقه بودن اقدام شورای امنیت......................................................................243

3- ایجاد نهاد فاقد صلاحیت فنی..............................................................................224

منابع بخش چهارم.............................................................................................249

 

 

 

بخش پنجم: اصلاحات شورای امنیت

 

مقدمه...............................................................................................................252

فصل اول- لزوم اصلاحات شورای امنیت

گفتار اول: تحول نظام بين‌الملل ...............................................................................253

1- دوران سالهای 1950- 1991...............................................................................255

2- دوران سالهای 1991 تا 11 سپتامبر 2001............................................................256

3- از سال 2001 – تا کنون......................................................................................257

گفتار دوم: ظهور قدرتهای جدید .............................................................................258

گفتار سوم: افزایش اعضای سازمان ملل متحد .........................................................260

فصل دوم- طرح های مختلف در خصوص اصلاحات شورای امنیت

گفتار اول: طرح اسماعیل رزالی ...............................................................................263

گفتار دوم: مدلهای کوفی عنان ..................................................................................263

1- مدل الف .............................................................................................................266

2- مدل ب ...............................................................................................................267

گفتار سوم: پیشنهاد گروه چهار ................................................................................269

گفتار چهارم: پیشنهاد اتحادیه آفریقا .........................................................................275

گفتار پنجم: گروه اتحاد برای اتفاق ..........................................................................276

1- مدل سبز .............................................................................................................277

2– مدل آبی .............................................................................................................278

گفتار ششم: مدل c ...................................................................................................279

گفتار هفتم: مدل منطقه ای .......................................................................................282

گفتار هشتم: مدل x ..................................................................................................283

گفتار نهم: مدل صندلی دوگانه .................................................................................285

گفتار دهم: مدل جدید رقابتی ژاپن ..........................................................................286

فصل سوم- مسأله حق وتو و اصلاح نظام رأی گیری در شورای امنیت

گفتار اول: تعریف حق وتو .......................................................................................289

گفتار دوم: فلسفه واگذاری حق وتو .........................................................................290

گفتار سوم: موافقان و مخالفان حق وتو.....................................................................293

1- طرفداران حق وتو ..............................................................................................293

2- مخالفان حق وتو .................................................................................................294

گفتار چهارم: استفاده اعضای دائم از حق وتو...........................................................296

1- اتحادیه جماهیر شوروی (از 1991 به بعد روسیه)...............................................297

2- آمریکا .................................................................................................................298

3- انگلیس ...............................................................................................................298

4- فرانسه .................................................................................................................299

5- چین ....................................................................................................................299

گفتار پنجم: حق وتو و اصلاح شورای امنیت............................................................303

1- باقی ماندن حق وتو و عدم تسری حق وتو به اعضای جدید .............................306

2- حذف حق وتو(بلافاصله یا به مرور زمان) .........................................................307

3- محدودیت و حذف مشروط ...............................................................................308

فصل چهارم- تلاش کشورهای قدرتمند جدید برای عضویت دایم در شورای امنیت

گفتار اول: هند...........................................................................................................312

1- روند تلاشهای هند برای عضویت دائم در شورای امنیت ...................................312

2- دلایل درخواست عضویت دائم در شورای امنیت توسط هند ............................316

الف- دارا بودن شریط عضویت در شورای امنیت.....................................................316

ب- توزیع عادلانه جغرافیایی....................................................................................317

پ- مشارکت در عملیات حفظ صلح........................................................................317

ت- حمایت وپشتیبانی از منافع کشورهای جهان سوم و در حال توسعه..................318

ث- پیروی اعضای دائم شورای امنیت از ایدئولوژی خاص.....................................320

ح- جمعیت...............................................................................................................320

خ- اقتصاد رو به رشد...............................................................................................322

ج- دموکراسی...........................................................................................................323

چ- اهمیت ژئو- استراتژیک......................................................................................324

د- قدرت هسته ای....................................................................................................325

3- مواضع اعضای دائم شورای امنیت......................................................................326

الف- آمریکا..............................................................................................................326

ب- چین ..................................................................................................................327

پ- انگلیس...............................................................................................................330

ت- روسیه.................................................................................................................331

ث- فرانسه................................................................................................................331

4- موانع موجود برای عضویت دائم  هند در شورای امنیت.....................................332

الف- مخالفت پاکستان..............................................................................................332

ب- مسأله هسته ای...................................................................................................335

پ- مشکلات اقتصادی و مالی..................................................................................337

ت- مشکلات داخلی.................................................................................................338

گفتار دوم: ژاپن.........................................................................................................338

گفتار سوم: آلمان.......................................................................................................342

گفتار چهارم: برزیل...................................................................................................347

گفتار پنجم: آفریقا......................................................................................................348

فصل پنجم- مواضع و موانع در برابر اصلاح شورای امنیت

گفتار اول: مواضع اعضای دائم شورای امنیت و غیر متعهدها....................................352

1- موضع آمریکا ......................................................................................................352

2- موضع چین .........................................................................................................356

3- مواضع روسیه .....................................................................................................359

4- موضع انگلیس ....................................................................................................362

5- موضع فرانسه ......................................................................................................363

6- مواضع غیر متعهدها ............................................................................................363

گفتار دوم: موانع گسترش شورای امنیت ..................................................................364

منابع بخش پنجم.......................................................................................................368

 

بخش ششم: ایران و شورای امنیت

 

 

 

فصل اول- روند روابط ایران و شورای امنیت

گفتار اول: تلاشها و نقش ایران در تشکیل سازمان ملل متحد.................................386

گفتار دوم: ایران و عضویت در شورای امنیت...........................................................388

فصل دوم- بررسی مسایل ایران در شورای امنیت

گفتار اول: پیش از انقلاب اسلامی ایران....................................................................390

1- عدم خروج نیروهای شوروی از ایران.................................................................390

2- ملی شدن صنعت نفت ایران................................................................................393

3- جزایر سه گانه......................................................................................................395

4- استقلال بحرین....................................................................................................395

5- برخوردهای مرزی...............................................................................................396

گفتار دوم: پس از انقلاب جمهوری اسلامی ایران.....................................................394

1- ماجرای گروگان گیری.........................................................................................399

2- جنگ عراق با ایران..............................................................................................402

الف: قطعنامه‌ی 497..................................................................................................403

ب- قطعنامه‌ی دوم 514............................................................................................404

پ- قطعنامه‌ی سوم 522...........................................................................................407

ت- قطعنامه‌ی چهارم 540........................................................................................408

ث- قطعنامه‌ی پنجم552...........................................................................................413

ح- قطعنامه‌ی ششم 582...........................................................................................414

خ- قطعنامه‌ی هفتم 588...........................................................................................416

ج- قطعنامه‌ی هشتم 598..........................................................................................418

چ- قطعنامه‌ی نهم612...............................................................................................423

ر- قطعنامه‌ی دهم 620..............................................................................................427

3- سرنگونی هواپیمای مسافربری ایران توسط ناو آمریكا.........................................432

5- هولوکاست...........................................................................................................435

4- برنامه هسته­ای ایران ...........................................................................................435

الف: قطعنامه‌ی 1696................................................................................................437

ب: قطعنامه‌ی 1737..................................................................................................446

پ: قطعنامه‌ی 1747..................................................................................................460

ت: قطعنامه‌ی 1803..................................................................................................468

ث: قطعنامه‌ی 1835 .................................................................................................478

فصل سوم- ایران و تجدید ساختار شورای امنیت

گفتار اول: ترکیب شورای امنیت................................................................................483

گفتار دوم: روش تصمیم گیری یا حق وتو................................................................484

گفتار سوم: مواضع و اظهارات مقامات کشور................................................................485

منابع بخش ششم.......................................................................................................488

 

 

فهرست منابع ...........................................................................................................