در پژوهش حاضر با توجه به اهميت روزافزون منابع آب شيرين در جهان، سهيم بودن بسياري از كشورها در اين منابع و ارزش انكارناپذير استفاده‌هاي غير كشتيراني از آبراه‌هاي بين‌المللي در توسعه پايدار به بررسي رژيم حقوقي استفاده‌هاي غیر کشتیرانی از آبراه‌هاي بين‌المللي پرداخته شده است. همچنين با عنايت به رودخانه محاذي و متوالي ايران و همسایگان، این مناسبات آبی در عرصه استفاده‌هاي غیر کشتیرانی از رودهاي مرزي و مشترك به‌عنوان مطالعه موردي بررسي شده است.

پرسش اصلي آن است كه چه هنجارهاي مشترك بين‌المللي به‌عنوان رژيم حقوقي استفاده‌هاي غیر کشتیرانی از آبراه‌هاي بين‌المللي شکل‌گرفته‌اند؟ براي اين منظور رويه كشورها و آراي محاكم بين‌المللي ملاحظه و با توجه به كنوانسيون 1997 سازمان ملل متحد با عنوان «حقوق بهره‌برداري‌هاي غیر کشتیرانی از آبراه‌هاي بين‌المللي» مهم‌ترین اصول مطروحه در حقوق آبراه‌هاي بين‌المللي شناسايي گرديده‌اند. لذا در بخش اول با بررسي مفاهيم و تعاريف و مباني نظري حقوق آبراه‌هاي بين‌المللي، چارچوبي كلي از مباحث ارائه ‌شده و سپس اصول استفاده منصفانه و معقول، منع ايراد ضرر مهم، تعهد به اطلاع رساني و مشاوره، حفاظت از محیط‌زیست و حل وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات در مفاد 62 معاهده بين كشورها در موضوع مورد بحث از سال 1980 تا سال 2000 مورد كنكاش قرار گرفته‌اند. به‌عنوان پاسخ به سوال اصلي، مي‌توان اذعان نمود رژيمي جهاني با در بر گرفتن اصولی از خقوق بین‌الملل عرفی شكل گرفته است.

ماحصل اين مباحث در مطالعه موردي ايران و همسایگان در بخش دوم استفاده شده‌اند. در اين بخش، به بررسي حقوق قراردادي حاكم بر روابط ايران و همسایگان درباره استفاده‌هاي غیر کشتیرانی از رودخانه‌هاي مرزي و مشترك دو كشور و رويه آن‌ها پرداخته شده است. ملاحظه اشتراك و افتراق رويه ايران و همسایگان با هنجارهاي بين‌‌المللي نشان مي‌دهد هنجارهای بنیادین این رژیم حقوقی در مناسبات آبی ایران و همسایگان وجود دارد و پيروي از هنجارهاي جهاني براي بهره‌برداري بهينه از رودخانه‌هاي مرزي و مشترك به منظور حل مسائل باقیمانده ضروري مي‌نمايد. کتاب حاضر برپایه رساله دکتری اینجانب در دانشگاه تهران است که به‌عنوان مطالعات حقوق بین‌الملل در طرح پژوهشی «مطالعات اجتماعی، سیاسی، امنیتی، حقوقی و اقتصادی طرح‌های مرتبط با رودخانه‌های مرزی غرب کشور» مورد حمایت شرکت مدیریت منابع آب وزارت نیرو در سال‌های 1386-1384 قرار گرفته است.